Τα Έθιμα των Χριστουγέννων

             

Οι άγιες ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, ανέκαθεν αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και πολιτισμικής δημιουργίας για τον ελληνικό λαό. Ειδικά στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας, ο οποίος αποτέλεσε χωνευτήρι πολυπολιτισμικών τάσεων και παραδόσεων, τα έθιμα των ημερών αυτών είναι χαρκτηριστικά και προσφέρουν αστείρευτη πηγή εμπλουτισμού του πολιτισμικού γίγνεσθαι της Πατρίδας μας.

   Είναι σαφέστατο ότι με την επικράτηση της Χριστιανικής διαδασκαλείας και θρησκείας, οι Έλληνες, οι οποίοι είχαν να επιδείξουν ένα αξιόλογο – αξιοθαύμαστο πολιτισμό, δεν παραγκώνισαν τα ήδη υπάρχοντα έθιμα της αρχαιοελληνικής και ελληνιστικής περιόδου αλλά τα συνδύασαν με τις επιταγές του Ναζωραίου με αποτέλεσμα, να προκύψουν υπέροχα και εξαιρετικού ενδιαφέροντος έθιμα.

   Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ο καθορισμός εορτασμού της γιορτής στις 25 Δεκεμβρίου συνδυάζεται με τις αρχαίες τελετές και εκδηλώσεις εορτασμού του χειμερινού ηλιοστασίου (μέγιστη διάρκεια νύχτας και ελάχιστη διάρκεια ημέρας σε όλο το έτος). Αρχικά, τα Χριστούγεννα ήταν μία κινητή γιορτή η οποία εορτάζονταν σε διάφορες στιγμές του έτους. Η επιλογή της συγκεκριμένης και πλεόν καθιερωμένης ημερομηνίας της 25^ης Δεκεμβρίου έγινε απ’ τον Πάππα Ιούλιο τον Α΄, τον 4^ο μ.Χ αιώνα ώστε να συμπέσει ο εορτασμός με την παγανιστική αλλά εξίσου καθιερεμένη στη συνείδηση και στον πολιτισμό των λαών γιορτή του «αήττητου ήλιου». 

   Επόμενο, λοιπόν, ήταν η συσχέτιση και συνδυασμός των εθίμων να συνεχιστεί και στο διηνεκές, με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα τα έθιμα και οι παραδόσεις να αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνοχριστιανικής παράδοσης.

         Στη περιοχή της Στερεάς Ελλάδας, η οποία ήταν η λεκάνη αφομοίωσης πλείστων πολιτισμικών ρευμάτων, νομαδικών κτηνοτροφικών πληθυσμών, τα έθιμα σχετίζονται με τις ιδιαιτερότητες τους. Έτσι παρατηρούνται, ακόμη και σήμερα είναι η αλήθεια τα ακόλουθα πατροπαράδοτα έθιμα:

             Η σφαγή του γουρουνιού

Στα ορεινά χωριά της Στερεάς Ελλάδας, και ειδικά στην περιοχή μας στην Δυτική Φθιώτιδα, ήταν επιβεβλημένη η εκτροφή του χοίρου (γουρουνιού). Αποτελούσε σύμβολο οικονομικής ευμάρειας μίας οικογένειας, η οποία με τη σφαγή και εκμετάλλευση των προϊόντων παρασκευής με βάση το χοιρινό κρέας, μπορούσε να διαβιώσει αξιοπρπέστατα για την χρονική περίοδο από τα Χριστούγεννα και μέχρι το Πάσχα, όπου ήταν δυνατή η σφαγή και εκμετάλλευση των οικόσιτων αιγοπροβάτων.

    Τη σφαγή του χοίρου αναλάμβαναν κατά μαχαλάδες οι άντρες οι οποίοι την πραγματοποιούσαν με ιεροτελεστία την Παραμονή των Χριστουγέννων. Βέβαια, η προετοιμασία γι’ αυτή τη διαδικασία ξεκινούσε με πρωτοστατούσες τις νοικοκυρές οι οποίες έπρεπε να «γανώσουν» (κασσιτερώσουν) τα απαραίτητα σκεύη για τη σφαγή. Κατά τη διάρκεια της σφαγής ήταν επιβεβλημένη η ύπαρξη φωτιάς, κάρβουνου, λιβανιού και  λεμονιού το οποίο έπαιρνε θέση στο στόμα του χοίρου ώστε να το διατηρεί ανοιχτό, ενώ μεγάλες ποσοότητες βραστού νερού απαιτούντο για το «ξύσιμο» του κεφαλιού και των ποδαριών. Ακολουθούσε η παρασκευή λουκάνικων και τσιγαριθρών οι οποίες παρείχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τροφή στις πολυπληθείς οικογένειες του παρελθόντος. Σημαντική ήταν η συντήρηση του ζωικού λίπους σε δοχεία ώστε να καλύπτει τις μαγειρικές ανάγκες της οικογένειας, ειδικά σε περιοχές που η καλλιέργειας ελιάς ήταν κάτι άγνωστο. 

Το τάισμα της βρύσης

     Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας, γίνεται το λεγόμενο "τάισμα" της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν ξημερώσει Χριστούγεννα, πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Μ' αυτή την κίνηση παίρνουν από τη βρύση το "άκριτο" (αμίλητο) νερό. Επίσης τραγουδούσαν και το ακόλουθο ποιηματάκι:

 "Όπως τρέχει το νερό σ' βρυσούλα μ', έτσ' να τρέχ' και το βιο μ'".

    Για να έχουν καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς, ή όσπρια και φρόντιζαν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερήολόκληρο το χρόνο. Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία μετάβασης και επιστροφής από τη βρύση, απαιτούσε την απόλυτη σιωπή ώστε το νερό να παραμείνει αμίλητο και με αυτό ράντιζαν το σπίτι ώστε να έχει καλή τύχη και προκοπή καθ’ όλη τη διάρκεια του νέου έτους.

                   Το Αρραβώνιασμα και το Πάντρεμα της φωτιάς

  Αποτελούσε ένα από τα έθιμα που λάμβανε χώρα το ξημέρωμα είτε των Χριστουγέννων (αρραβώνιασμα) είτε της Πρωτοχρονιάς (πάντρεμα). Στο έθιμο αυτό η νοικοκυρά τοποθετούσε στη φωτιά ένα κούτσουρο ώστε τα παιδιά να κάνουν τις ευχές τους για τις επιθυμίες τους. Στο πάντρεμα της φωτιάς, ο νοικοκύρης του σπιτιού τοποθετούσε δύο κούτσουρα ισομερή ώστε να καίγονται το ίδιο. Επέλεγε να κάνει το ίδιο κατά τη στιγμή της αλλαγής του χρόνου, ώστε όλες οι ευχές (αλλά και οι κατάρες) να πιάσουν τόπο. Είναι έθιμο ευρύτατα διαδεδομένο στα χωριά της ορεινής Δυτικής Φθιώτιδας και της Φωκίδας.

                   Το Βασιλόψωμο

   Ήταν ένα αρτοπαρασκεύασμα, το οποίο καταναλώνονταν κατά την πρώτη ημέρα του έτους. Το έφτιαχναν με αλεύρι, ρεβύθια, βασιλικό και νερό, ενώ η αξία μεγάλωνε λόγω των σχημάτων που η φαντασία και η επιδεξιότητα κάθε νοικοκυράς γεννούσε. Ήταν η στερεοελλαδίτικη άποψη της βασιλόπιτας. Κοβόταν και καταναλωνόταν το μεσημέρι της ημέρας της Πρωτοχρονιάς. 

   Από τα παραπάνω είναι ευδιάκριτο και κατανοητό η πλούσια πολιτιστική παράδοση της Ρούμελης και η σημασία των γιορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς για την ελληνική κοινωνία της επαρχίας.        

  Στενά συνυφασμένες με την σκληρή αλλά αγνή πραγματικότητα, τιμούσαν και εξύψωναν την αμεσότητα στη σχέση του απλού Ρουμελιώτη ανθρώπου με τη γη και τη φύση η οποία του παρείχε όλα τα απαραίτητα αγαθά για τη διαβίωση αυτού και της οικογένειάς του. 

  Στις μέρες μας η αξιοποίηση αυτών των εθίμων καθώς και η ένταξή τους στην καθημερινότητά μας, μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά αποτελεί πάντα την σταθερή οδό διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Ας προσπαθήσουμε όλοι να τηρήσουμε και να ενστερνιστούμε το πνεύμα των Χριστουγέννων ώστε η αγάπη και η προσφορά να πλημμυρίσει την χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα της πόλης μας.

Καλά Χριστούγεννα με υγεία και Ευτυχισμένο το Νέο Έτος. 

αρθρο του Ηλία Αρβανίτη, Γραμματέα Δ.Σ. Συλλόγου